Cánh đồng thí điểm Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại tỉnh Đồng Tháp - Ảnh: Internet.
Kết quả bước đầu
Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, thực hiện chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường tại Quyết định số 1335 ngày 10/5/2024 Phê duyệt kế hoạch thực hiện các mô hình thí điểm triển khai Đề án “Phát triển bền vững một triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030”, bước đầu có 7 mô hình thí điểm đã được triển khai tại 5 địa phương, gồm: Kiên Giang, Sóc Trăng, Trà Vinh, Đồng Tháp và TP Cần Thơ. Kết quả thực hiện 4 mô hình vụ Hè - Thu 2024, tại 3 tỉnh, thành phố với tổng diện tích 196 ha, trong đó mô hình tại TP Cần Thơ đã thu hoạch cho năng suất 6,4 tấn/ha, cao hơn năng suất diện tích ngoài mô hình là 7 tạ/ha.
Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Tiến Thuận ở xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ vụ đông xuân 2024-2025 tham gia Đề án 1 triệu héc-ta và được doanh nghiệp cam kết bao tiêu toàn bộ sản phẩm. Bà con nông dân HTX này phấn khởi cho rằng: Mấy vụ liên tiếp lúa sinh trưởng tốt, không đổ ngã vừa tiết kiệm chi phí vừa không lo đầu ra, giá cả ổn định. Với liên kết sản xuất theo chuỗi gắn với áp dụng đồng bộ cơ giới hóa và quy trình kỹ thuật canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp, tôi rất tin tưởng vụ này lúa tiếp tục trúng mùa.
Tại Trà Vinh, Đề án 1 triệu héc-ta được thí điểm tại HTX Nông nghiệp Phát Tài và HTX Nông nghiệp Phước Hảo ở huyện Châu Thành, với tổng diện tích 98,4ha. Kết quả cho thấy, trong hai vụ liên tiếp là hè thu 2024 và thu đông 2024, lượng phát thải khí nhà kính giảm vượt trội so với các tỉnh, thành phố cùng tham gia đề án.
Các nhà chuyên môn tham gia Đề án này đánh giá: Dựa trên số liệu nền tảng để so sánh hiệu quả giảm phát thải khi áp dụng các phương pháp canh tác cải tiến, khả năng giảm phát thải trong hai mô hình thí điểm của Trà Vinh đều đạt kết quả rất cao. Trước đây, lượng phát thải đo đạc là 10,88-16,65 tấn CO2/ha thì trong vụ hè thu 2024, hai mô hình thí điểm giảm trung bình 8,18 tấn CO2/ha so với canh tác truyền thống ngoài mô hình. Đến vụ thu đông 2024, giảm trung bình 5,75 tấn CO2/ha so với ngoài mô hình.
Tham gia Đề án 1 triệu héc-ta đã lan tỏa ra nhiều tỉnh, thành phố trong vùng ĐBSCL, nông dân áp dụng máy gieo sạ chính xác kết hợp với bón vùi phân bón để giảm mạnh lượng giống sử dụng, phân bón và tiết kiệm nhân công. Ðồng thời, được ngành chức năng và các doanh nghiệp liên kết, hỗ trợ áp dụng nhiều loại máy móc và công nghệ hiện đại trong quá trình làm đất, chăm sóc, thu hoạch lúa. Thực hiện quản lý nước tưới ngập khô xen kẽ, thu gom rơm ra khỏi đồng, khai thác sử dụng theo hướng tuần hoàn nhằm giảm phát thải khí nhà kính và nâng cao hiệu quả sản xuất. Kết quả bước đầu thí điểm từ vụ hè thu và thu đông tại Đồng Tháp, Kiên Giang, Sóc Trăng, lượng phát thải khí nhà kính giảm trung bình 7-8 tấn CO2/ha.
Mô hình tại tỉnh Trà Vinh, năng suất lúa đạt 6,1 tấn/ha, cao hơn năng suất diện tích ngoài mô hình là 2 tạ/ha. Mô hình ở tỉnh Sóc Trăng lúa cho thu hoạch, ước năng suất đạt hơn 6,4 tấn/ha, cao hơn năng suất ngoài mô hình trung bình 4,6 tạ/ha, sản lượng lúa giảm phát thải là 1.262 tấn. Vụ lúa Thu - Đông 2024, có 3 mô hình đã gieo sạ 140ha, ước năng suất trung bình đạt hơn 6,3 tấn/ha và sản lượng đạt 157 tấn, dự kiến thu hoạch từ giữa tháng 9 đến cuối tháng 10/2024. Cục Trồng trọt cũng đánh giá, việc giảm chi phí sản xuất lúa trên cánh đồng thực hiện mô hình, giúp tổng chi phí đầu vào giảm 10-15% so với đối chứng bên ngoài mô hình.
Trung bình 2 mô hình thí điểm ở Trà Vinh áp dụng quy trình kỹ thuật sản xuất lúa giảm phát thải có lượng khí phát thải 7.610kg CO2 tương đương/ha/vụ, trong khi đó ngoài mô hình không áp dụng quy trình phát thải 13.065kg CO2 tương đương/ha/vụ. Về liên kết tiêu thụ, tất cả các mô hình đều có doanh nghiệp liên kết thu mua lúa, một số mô hình được các doanh nghiệp ký hợp đồng thu mua cao hơn so với bên ngoài từ 100 - 150 đồng/kg.
Về kết quả giảm khí phát thải, theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, mô hình thí điểm của đề án tại TP Cần Thơ giảm đến 12 tấn CO2 tương đương/ha so với ngoài mô hình để nước ngập liên tục và vùi rơm trên đồng; giảm 5 tấn CO2 tương đương/ha so với nông dân ngoài mô hình có áp dụng kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ chung trong hợp tác xã nhưng vùi rơm trên đồng. Tại Sóc Trăng, mô hình thí điểm áp dụng quy trình kỹ thuật sản xuất lúa giảm phát thải có lượng khí phát thải 9.505kg CO2 tương đương/ha/vụ, trong khi đó ngoài mô hình không áp dụng quy trình phát thải 13.501kg CO2 tương đương/ha/vụ.
Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết: Từ báo cáo của các tỉnh, thành, hầu hết cho thấy rằng nông dân đã tăng thu nhập từ trên 4 triệu đến khoảng 7,5 triệu/ha từ năng suất lúa tăng, giá lúa cao hơn… Đây là con số thực tế tại các mô hình, như ở Cần Thơ tăng thêm khoảng 4 triệu/ha, Trà Vinh tăng thêm khoảng 7 triệu/ha, Sóc Trăng tăng thêm khoảng trên 5 triệu, ở Đồng Tháp là khoảng 2,5 triệu. Đây là con số rất hấp dẫn.
Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL được chia làm 2 giai đoạn. Trong đó giai đoạn từ năm 2024 – 2025 sẽ tập trung vào 200.000 ha có điều kiện về hạ tầng sản xuất và năng lực của các hợp tác xã trong sản xuất và liên kết tiêu thụ với các doanh nghiệp nhằm đạt tiêu chí lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Giai đoạn 2 từ năm 2026-2030 sẽ tập trung đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng và tiếp tục nâng cao năng lực của cả hệ thống để mở rộng thêm 800.000 ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp.
Ngay trong vụ Thu - Đông 2024 và Đông - Xuân 2024-2025, Đề án sẽ được nhân rộng trên toàn bộ 12 tỉnh, thành vùng ĐBSCL để từng bước nâng cao thu nhập cho người dân, thích ứng với biến đổi khí hậu, góp phần thực hiện các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính.
Thay đổi tư duy về quy trình canh tác lúa
Đề án trồng lúa phát thải thấp là giảm chi phí, tăng năng suất và tăng thu nhập cho người trồng lúa, bước đầu các mô hình thí điểm trong đề án đã cho hiệu quả tích cực. Việc triển khai thí điểm mô hình Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” qua các mô hình thí điểm tại các địa phương đã góp phần thay đổi tư duy của nông dân về quy trình canh tác lúa.
Mô hình thí điểm tại một số tỉnh ở ĐBSCL đã chứng minh giảm chi phí sản xuất từ 20 - 30%, tăng lợi nhuận cho nông dân, giảm phát thải khí nhà kính. Qua các mô hình điểm, cho thấy rằng, tư tưởng của người nông dân trồng lúa đã có chuyển biến tích cực trong thực hiện quy trình canh tác bền vững. Đây là bước ngoặc để chuyển về mặt tư duy, về mặt hành động của người nông dân sang phương thức sản xuất mới.
Cũng theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, kế hoạch thực hiện thí điểm vụ Đông Xuân 2024 – 2025 ở Sóc Trăng dự kiến sẽ mở rộng mô hình trình diễn ra nhiều huyện, thị xã trên địa bàn toàn tỉnh. Số lượng hơn 65 mô hình với diện tích ước 3.344 ha được thực hiện từ nhiều nguồn kinh phí khác nhau bao gồm kinh phí trung ương từ Bộ NN&PTNT và nguồn vốn ngân sách địa phương.
Thực tế cánh đồng lúa của HTX Hưng Lợi, huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng, nông dân đã bám sát các mục tiêu đề án đề ra trong triển khai thực hiện thí điểm mô hình đã áp dụng đầy đủ các quy trình kỹ thuật canh tác, đã đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với ruộng canh tác bên ngoài. Đặc biệt là trong mô hình đã giảm lượng phát thải gần 4.000kg CO2 tương đương/ha/vụ so với ruộng ngoài mô hình. Ngành Nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng tiếp tục nhân rộng và triển khai thực hiện Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL” một cách bền vững và hiệu quả trong thời gian tới…
Một số mô hình nông nghiệp xanh đã được nghiên cứu ứng dụng, ngày càng hoàn thiện; nhiều quy trình sản xuất nông nghiệp xanh đã được xây dựng, sản xuất nông nghiệp xanh được duy trì phát triển bởi những người tâm huyết, quan tâm đến môi trường, sức khỏe cộng đồng và các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương. Mô hình nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp chính xác, bảo vệ rừng và trồng dược liệu dưới tán rừng…
Nhiều chương trình, dự án thực hiện xuyên suốt, kiên trì để hỗ trợ người nông dân tiếp cận, ứng dụng tiến bộ khoa học vào mô hình canh tác cây lúa nước theo hướng phát triển bền vững, có thể kể đến như: Chương trình 3 giảm 3 tăng, chương trình 1 phải 5 giảm, tiết kiệm nước, ngập khô xen kẻ, tái sử dụng các phụ phẩm trong chuỗi giá trị lúa gạo, chương trình phát triển giống cây trồng, sử dụng giống lúa xác nhận, chương trình giảm lượng giống gieo sạ xuống 120 kg/ha rồi đến 60 - 80 kg/ha, chương trình IPM, ICM, IPHM, chương trình ứng dụng công nghiệp công nghệ sinh học trong sản xuất nông nghiệp, chương trình cơ giới hóa trong nông nghiệp, chương trình sản xuất đạt SRP (Bộ tiêu chuẩn đầu tiên trên thế giới về sản xuất lúa gạo bền vững), chương trình nâng cao chất lượng lúa gạo VietGAP, GlobalGAP, sản xuất sinh thái, hữu cơ…
Dự án Các Trung tâm đổi mới Sáng tạo Xanh (GIC) tại Việt Nam là một phần của Chương trình toàn cầu “Các Trung tâm Đổi mới Xanh Ngành Nông nghiệp và Thực phẩm” (GIC) thuộc Sáng kiến Một Thế giới - Không còn nạn đói (SEWoH) của Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển Liên bang Đức (BMZ) cũng đã hỗ trợ tích cực thực hiện Đề án “Phát triển bền vững một triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030”. Trong năm 2024, Dự án GIC đã tổ chức thêm 3 lớp đào tạo về kinh doanh cho nông dân (Farmer Business School – FBS) cho 90 giảng viên nguồn. Đến cuối năm 2024, Dự án đã đào tạo tổng cộng 358 giảng viên nguồn về FBS (bao gồm 32% nữ giảng viên, 25% giảng viên dưới 35 tuổi). Đây cũng sẽ là nguồn nhân lực góp phần nhân rộng đổi mới sáng tạo sau khi Dự án kết thúc. Dự án GIC cũng đã tập huấn cho hơn 500 giảng viên nguồn (TOT), từ đó họ đi tập huấn cho nông dân (TOF), giúp hơn 22.000 nông dân tiếp cận các loại công nghệ và thực hành khác nhau. Đánh giá về hiệu quả của dự án Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh, bà Sonja Esche, Trưởng nhóm nông nghiệp của Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) cho rằng, Dự án GIC đã đạt được những kết quả rất ấn tượng và hơn cả những gì chúng tôi mong đợi. Tất cả các bên liên quan đều có thể tự hào về điều này. Dự án GIC có thể tiếp cận và lan tỏa tới nhiều người như vậy thực sự rất đáng chú ý và là một thành tựu nổi bật.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thành Nam yêu cầu các tỉnh tham gia thực hiện đề án tiếp tục thực hiện mô hình thí điểm trong vụ Đông - Xuân tới; tổng hợp các số liệu về mô hình thí điểm để làm sổ tay phổ biến đến nông dân. Đồng thời, các tỉnh tiếp tục triển khai đề án theo kế hoạch đã đăng ký với Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Để hỗ trợ các địa phương thực hiện hiệu quả đề án, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ chỉ đạo các đơn vị chuyên môn trực thuộc đồng hành cùng địa phương thực hiện đạt kết quả các mô hình thí điểm. Cùng với đó, dự kiến vào khoảng giữa năm 2025, Bộ sẽ có cơ chế thí điểm chi trả chứng chỉ các bon thấp cho mô hình thí điểm đạt kết quả, khi đo đạc của đơn vị chuyên môn do bộ giao nhiệm vụ thực hiện.
Các địa phương tham gia "Đề án 1 triệu héc-ta lúa Phát thải thấp" cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, chuyển đổi phương thức sản xuất, kết hợp với cơ chế tín chỉ carbon sẽ là chìa khóa để nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững, góp phần bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học và người dân là yếu tố then chốt, cần được tăng cường trong thời gian tới.
V.X.B
