Trong lịch sử văn hóa nước nhà, có một tên tuổi lừng danh được nhiều thế hệ nghiên cứu lịch sử, văn hóa nhắc đến, đó là Giáo sư (GS) Đào Duy Anh (1904-1988). GS là tấm gương lao động khoa học không biết mệt mỏi, vượt qua mọi hoàn cảnh, với niềm đam mê và khát vọng cống hiến lớn lao. Di sản mà ông để lại rất đồ sộ, trên nhiều lĩnh vực, mà ở lĩnh vực nào cũng mang dấu ấn sâu đậm, có tầm ảnh hưởng rộng lớn và lâu dài.
Bìa ấn bản mới của "Việt Nam văn hóa sử cương". Ảnh: Internet.
Đặt nền tảng cho sự hình thành nền văn hóa học hiện đại Việt Nam
GS Đào Duy Anh được biết đến không chỉ vì những nghiên cứu lịch sử, văn hóa, mà còn vì những đóng góp quan trọng trong việc xác lập nền móng cho nền văn hóa Việt Nam hiện đại. Tác phẩm “Việt Nam Văn hóa sử cương” của ông là một công trình đồ sộ, nghiên cứu tổng quan về lịch sử văn hóa của dân tộc Việt Nam từ thuở sơ khai cho đến những năm đầu thế kỷ 20. Tác phẩm không chỉ phản ánh sự phong phú, đa dạng của văn hóa dân tộc mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ về giá trị trường tồn của nền văn hóa này qua mọi thăng trầm lịch sử.
Tranh cổ động Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Ảnh: Internet.
Từ năm 1938, ông chuyển sang lĩnh vực văn hóa, văn học. Những công trình nghiên cứu đã xuất bản là Việt Nam văn hóa sử cương (1938), Khổng giáo phê bình tiểu luận (1938), Trung Hoa sử cương (1942), Khảo luận về Kim Vân Kiều (1943). Tác phẩm "Việt Nam văn hóa sử cương" của GS. Đào Duy Anh cùng tác phẩm Văn minh An Nam (La Civilization Annamite, 1944) của GS. Nguyễn Văn Huyên là những công trình khoa học đặt nền tảng cho sự hình thành nền văn hóa học hiện đại Việt Nam trên tinh thần khoa học và dân tộc.
Tác phẩm “Việt Nam Văn hóa sử cương” không chỉ có giá trị về mặt nghiên cứu, mà còn chứa đựng thông điệp sâu sắc về bản sắc văn hóa dân tộc. GS Đào Duy Anh khẳng định rằng văn hóa Việt Nam là kết quả của một quá trình lịch sử lâu dài, phản ánh những giá trị về lòng yêu nước, sự sáng tạo và khả năng thích ứng với những thay đổi. Ông nhấn mạnh rằng việc hiểu và bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là bảo tồn quá khứ mà còn là một yếu tố cần thiết để dân tộc này phát triển vững mạnh trong tương lai.
GS. Đào Duy Anh cho rằng, với văn hóa truyền thống Việt Nam, “chân giá trị” được thể hiện qua sự gắn kết mạnh mẽ với lịch sử, truyền thống, và bản sắc dân tộc, cần phải coi trọng việc bảo tồn và phát huy những giá trị này trong quá trình hội nhập và phát triển.
Theo GS Đào Duy Anh, “chân giá trị” của văn hóa truyền thống Việt Nam không phải là những biểu hiện hình thức như kiến trúc, nghệ thuật, hay phong tục tập quán mà là những giá trị tinh thần bền vững, sâu sắc mà những hình thức đó mang lại. Ông cho rằng, để hiểu và bảo tồn văn hóa, chúng ta cần phải nhìn nhận và đánh giá cao những giá trị này. Giá trị đạo đức chiếm một vị trí trung tâm rong văn hóa Việt Nam. Đạo đức không chỉ được thể hiện qua lời nói mà còn qua việc làm, qua cách mà mỗi người dân sống và tương tác với nhau trong cộng đồng. Đây là nền tảng của mọi mối quan hệ xã hội và được thể hiện rõ nét qua các tác phẩm văn học, qua các câu chuyện dân gian, và qua cách giáo dục thế hệ trẻ. Trong đó, tình cảm gia đình là một trong những giá trị cốt lõi của văn hóa Việt. Sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình, lòng hiếu thảo với ông bà cha mẹ, và sự quan tâm chăm sóc lẫn nhau là những biểu hiện của giá trị này. Nó được coi là nguồn sức mạnh tinh thần quan trọng giúp mỗi cá nhân vượt qua khó khăn, thử thách trong cuộc sống.
GS Đào Duy Anh nhấn mạnh rằng, lòng yêu nước là một giá trị được thể hiện mạnh mẽ trong văn hóa Việt Nam. Nó không chỉ thể hiện qua những hành động chống ngoại xâm mà còn qua tình yêu với lịch sử, với truyền thống, và với những giá trị văn hóa dân tộc. Lòng yêu nước gắn liền với ý thức bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa, coi đó là cách thể hiện lòng tự hào dân tộc.
Dấu ấn và tấm gương tài cao, học rộng của GS Đào Duy Anh mãi mãi để lại trong tâm trí các thế hệ học trò và giới sử học là tinh thần tự học, tự nghiên cứu, là lòng hăng say tích lũy tri thức và không ngừng bổ sung, cập nhật, là ý thức tìm tòi, khám phá trong học thuật.
Bằng kiến thức uyên bác với những công trình nghiên cứu đã xuất bản, GS Đào Duy Anh đã đóng góp lớn vào việc xây dựng nền khoa học xã hội và nhân văn nước nhà trong nhiều lĩnh vực của sử học và văn hóa học mà gần như ở lĩnh vực nào ông cũng là người đóng vai trò khai phá, đặt nền móng. Nhà sử học Phan Huy Lê từng nhận xét về GS Đào Duy Anh: “Bao trùm lên tất cả, ông là một nhà sử học lớn, một nhà văn hóa lớn với những công trình nghiên cứu mang tính khai phá đặt nền tảng cho sự hình thành nền sử học và nền văn hóa học hiện đại Việt Nam”.
Khát vọng “Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”
Trong bối cảnh hiện tại, Việt Nam đang đứng trước thời cơ và thách thức đan xen trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng và những biến động toàn cầu. Mặc dù nền kinh tế Việt Nam sau 40 năm đổi mới đất nước có sự phát triển mạnh mẽ, nhưng lại phải đối mặt với các vấn đề như toàn cầu hóa, cạnh tranh khốc liệt và biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra cơ hội để Việt Nam thể hiện khát vọng “vươn mình,” hướng đến một tương lai thịnh vượng, bền vững và luôn gắn kết với những giá trị văn hóa đặc sắc của mình.
Khát vọng vươn mình của dân tộc Việt Nam không chỉ là mong muốn phát triển về mặt kinh tế, mà còn là sự hòa nhập, phát triển bền vững trong khi vẫn bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Hướng tới một xã hội công bằng, văn minh và thịnh vượng, khát vọng này còn là sự thăng hoa của một đất nước tự tin bước vào kỷ nguyên mới, với sự đổi mới toàn diện trong mọi lĩnh vực.
GS Đào Duy Anh đã nêu rõ trong “Việt Nam văn hoá sử cương” rằng việc bảo tồn và phát huy văn hóa là yếu tố tiên quyết trong sự phát triển bền vững của dân tộc. Vì văn hóa là sức mạnh nội sinh, là nền tảng tinh thần của xã hội; vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, nên trong tư tưởng Hồ Chí Minh, “văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”, soi đường cho sự phát triển, tiến bộ của xã hội, của mỗi quốc gia, dân tộc trong hành trình xây dựng và phát triển. Trong kỷ nguyên hiện đại, giữa dòng chảy của hội nhập và toàn cầu hóa, việc giữ gìn bản sắc văn hóa không chỉ giúp duy trì nền tảng vững chắc mà còn tạo ra một sức mạnh văn hóa riêng biệt, giúp dân tộc Việt Nam khẳng định vị thế của mình trên thế giới.
Quan điểm của GS Đào Duy Anh về văn hóa và khát vọng hiện nay của dân tộc Việt Nam có sự tương đồng rõ rệt khi Tổng Bí thư Tô Lâm phát động “Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam”. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định rằng, sự phát triển mạnh mẽ trong tất cả các lĩnh vực phải dựa trên nền tảng của sự bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc.
Một trong những yếu tố quan trọng mà GS Đào Duy Anh nhấn mạnh là sự đoàn kết dân tộc, đặc biệt là trong các cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm, bảo vệ chủ quyền đất nước. Sự đoàn kết ấy không chỉ trong quá khứ mà còn rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay để xây dựng một đất nước hùng cường và phát triển bền vững.
Khát vọng vươn mình của dân tộc Việt Nam trong kỷ nguyên mới, theo Tổng Bí thư Tô Lâm, cũng nhấn mạnh tinh thần đoàn kết dân tộc, không phân biệt vùng miền, tôn giáo hay dân tộc, mà tất cả đều cùng chung tay xây dựng một Việt Nam thịnh vượng, tiến bộ. Sự đoàn kết này không chỉ mang tính chất quốc gia mà còn thể hiện trong việc bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa trong tiến trình “hoà nhập mà không hoà tan”.
GS Đào Duy Anh đã lưu ý rằng tri thức và giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển văn hóa và xã hội. Khát vọng phát triển trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam không thể thiếu yếu tố này, đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.
Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã nhấn mạnh sự cần thiết phải có sự đổi mới mạnh mẽ về tư duy, lý luận, và giáo dục để đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời đại mới. Việc đầu tư vào giáo dục, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao chính là chìa khóa để mở ra kỷ nguyên vươn mình cho dân tộc.
Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, kỷ nguyên mới vươn mình của dân tộc là thời điểm đột phá và phát triển nhanh chóng trên tất cả các lĩnh vực. Điều này từng được Giáo sư Đào Duy Anh nhấn mạnh trong “Việt Nam văn hoá sử cương” về sự đổi mới và phát triển bền vững. Tất cả các yếu tố trong quá trình phát triển phải được thực hiện đồng thời, như một quá trình “đột phá kép”: Một là tiến hành đồng bộ các giải pháp phát triển đất nước; hai là bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện.
Tổng Bí thư Tô Lâm xác định, trong kỷ nguyên vươn mình, Việt Nam cần phát triển đột phá về khoa học công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây là một yếu tố quan trọng để xây dựng một đất nước hiện đại và mạnh mẽ. Đúng như vậy, quan điểm của Giáo sư Đào Duy Anh trong “văn hoá sử cương” cũng khẳng định vai trò của tri thức và sự phát triển bền vững của xã hội, từ đó tạo điều kiện cho thế hệ trẻ có thể tiếp cận tri thức, nâng cao năng lực cạnh tranh và đổi mới sáng tạo.
Một trong những yếu tố quan trọng để bước vào kỷ nguyên mới chính là tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường của người dân Việt Nam. Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ rằng, sức mạnh này phải được phát huy tối đa trong tất cả các lĩnh vực để thúc đẩy phát triển. Quan điểm của GS Đào Duy Anh về đoàn kết và phát huy tinh thần dân tộc cũng phù hợp với yêu cầu này, nhấn mạnh sự kết nối và đồng lòng của cả dân tộc trong hành trình vươn mình ra thế giới.
Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, đó là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu. Mọi người dân đều có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được hỗ trợ phát triển, làm giàu; đóng góp ngày càng nhiều cho hòa bình, ổn định, phát triển của thế giới, hạnh phúc của nhân loại và văn minh toàn cầu. Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, xã hội xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao; khơi dậy mạnh mẽ hào khí dân tộc, tinh thần tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng phát triển đất nước; kết hợp chặt chẽ sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Thời điểm bắt đầu kỷ nguyên mới là Đại hội XIV của Đảng, từ đây, mọi người dân Việt Nam, hàng trăm triệu người như một, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đồng tâm hiệp lực, chung sức đồng lòng, tranh thủ tối đa thời cơ, thuận lợi, đẩy lùi nguy cơ, thách thức, đưa đất nước phát triển toàn diện, mạnh mẽ, bứt phá và cất cánh.
Di sản của Giáo sư Đào Duy Anh về văn hóa, tri thức, và sự phát triển của dân tộc Việt Nam vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay. Các quan điểm này không chỉ là nền tảng vững chắc cho khát vọng phát triển mà còn góp phần tạo dựng một tương lai tươi sáng cho dân tộc trong kỷ nguyên vươn mình.
Để thực hiện khát vọng vươn mình, mỗi cá nhân, mỗi tổ chức cần phải có trách nhiệm trong việc phát huy giá trị văn hóa, đồng thời tiếp thu các tư duy mới về phát triển kinh tế, giáo dục và khoa học công nghệ. Tất cả chúng ta cần nỗ lực xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, phát triển bền vững, nhưng vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.
V.X.B
