Gốc rễ của sự khác biệt: Niềm tin và phản ứng
Tư duy Cố Hữu được xây dựng trên niềm tin giới hạn rằng tài năng, trí thông minh là bẩm sinh và cố định. Điều này dẫn đến tâm lý sợ sai và tập trung chứng minh mình đúng. Chẳng hạn, khi học một ngôn ngữ mới, người mang Tư duy Cố Hữu chỉ sau vài tháng thấy phát âm còn kém sẽ nhanh chóng kết luận: "Tôi đã cố, nhưng rõ ràng tôi không hợp với ngôn ngữ này," và bỏ cuộc. Họ né tránh giao tiếp vì sợ bị đánh giá, biến mình thành Con người Nạn nhân của cái gọi là "thiếu năng khiếu bẩm sinh."
Ngược lại, Tư duy Phát Triển tin rằng mọi kỹ năng đều có thể được rèn luyện. Khi gặp khó khăn trong học ngôn ngữ, họ xem đó là bài học và cơ hội để tìm cách tốt hơn. Họ nói: "Mình phát âm sai chỗ này, mình cần luyện tập khẩu hình nhiều hơn," và chủ động xin phản hồi để cải thiện. Họ là Người kiến tạo Cuộc đời, coi nỗ lực là con đường dẫn đến thành thạo, không phải là dấu hiệu của sự kém cỏi.
Sự khác biệt rõ rệt này còn thể hiện trong công việc. Khi một dự án thất bại, người Tư duy Cố Hữu sẽ cảm thấy bị sỉ nhục cá nhân, tìm cách tránh phản hồi tiêu cực vì sợ bị đánh giá thấp. Trong khi đó, người Tư duy Phát Triển sẽ chủ động tổ chức họp rút kinh nghiệm, phân tích: "Dự án thất bại vì chiến lược A và B chưa hiệu quả, chúng ta cần thay đổi hướng tiếp cận cho lần sau." Họ học được kinh nghiệm và phát triển kỹ năng lãnh đạo từ chính thất bại đó.
Mô hình chuyển đổi: Sức mạnh của ngôn ngữ
Để chuyển từ người bị động sang người chủ động, bước quan trọng nhất là thay đổi cách chúng ta tự nói chuyện với chính mình (Self-Talk). Điều này được thể hiện rõ qua mô hình chuyển đổi ngôn ngữ:
Thay vì tuyên bố giới hạn bản thân bằng những câu nói như "Tôi không làm được" hoặc "Tôi luôn kém môn này," người có Tư duy Phát Triển sẽ chuyển thành những câu hỏi mở và mang tính xây dựng: "Tôi chưa làm được... nhưng tôi sẽ học cách làm" hoặc "Tôi cần thêm thời gian và chiến lược luyện tập cho môn này."
Khi mắc lỗi, thay vì than vãn "Tôi mắc lỗi quá," họ sẽ chuyển sang đúc kết kinh nghiệm: "Lỗi này dạy tôi một điều quan trọng." Khi thấy người khác thành công, họ không ganh tị mà nói: "Tôi sẽ học hỏi họ đã làm điều đó như thế nào."
Khung phản hồi: Mô hình “chưa” quyền năng
Một mô hình mạnh mẽ giúp kích hoạt Tư duy Phát Triển là thêm từ "chưa" (yet) vào cuối câu. Khi một người Tư duy Cố Hữu tuyên bố: "Tôi không hiểu được công thức này," đó là một tuyên bố đóng. Nhưng khi người Tư duy Phát Triển thêm vào từ khóa đó: "Tôi không hiểu được công thức này... chưa!", câu nói lập tức chuyển từ một kết luận cố định thành một khả năng phát triển trong tương lai. Từ "chưa" nhắc nhở bộ não rằng trạng thái hiện tại không phải là vĩnh viễn, mà là một điểm tạm dừng cần nỗ lực để vượt qua.
Tóm lại, việc lựa chọn giữa Tư duy Cố Hữu và Tư duy Phát Triển là lựa chọn giữa việc chấp nhận giới hạn và việc không ngừng vươn lên. Chuyển đổi tư duy không chỉ là thay đổi hành động, mà là thay đổi niềm tin cốt lõi về bản chất của tài năng và sự phát triển. Bằng cách áp dụng những mô hình ngôn ngữ trên, chúng ta có thể từng bước thoát khỏi tâm lý nạn nhân để trở thành người kiến tạo và lãnh đạo cuộc đời mình.
