Nguồn gen quý – tài sản quốc gia bị đe dọa
Thiệt hại đầu tiên và quan trọng nhất là mất mát các nguồn gen quý. Ví dụ tại xã Phụng Công, các giống trà cổ hiếm như trà bạch, trà lựu, thâm hồng bát diện từng được khôi phục thông qua các đề tài nghiên cứu. Những nhà vườn như Tưởng-Hiền đã bảo tồn những cây trà đầu dòng quý giá, từ chối bán dù có người trả tới 150-200 triệu đồng/cây, vì họ coi đây là cây bố mẹ để nhân giống. Tuy nhiên, khi bão số 3 xảy ra, họ phải bất lực nhìn những cây trà quý chết dần vì không thể cứu hộ kịp thời do thiếu máy móc và nước lũ dâng cao.
Hiện chưa có khảo sát chính thức về tình trạng các giống trà quý còn lại tại xã Phụng Công, nhưng nếu chúng đã bị di dời ra ngoài khu bãi, nguy cơ mất hoàn toàn nguồn gen là rất cao. Nguồn gen này không chỉ là tài sản của địa phương mà còn là của quốc gia. Khi kinh tế có thể phục hồi, nhưng việc tái sinh các nguồn gen quý gần như là không thể.
Bên cạnh cây trà, Phụng Công còn là nơi lưu giữ nhiều giống mẫu đơn quý, dù xã này không nổi tiếng với cây mẫu đơn trước đây. Người dân đã sưu tầm các giống mẫu đơn từ nhiều nơi như Nam Định, Hải Phòng, và thậm chí từ Tam Đảo, Hoàng Liên Sơn, Yên Tử. Các cây đỗ quyên hàng chục năm tuổi, có giá trị lên đến hàng triệu đồng, cũng chịu tổn thất nghiêm trọng do khả năng chống chịu nước kém.
Tại xã Xuân Quan, cơn lũ cũng đe dọa nguồn gen quý của nhiều loài lan kiếm, do vợ chồng anh Tuyên-Tú đã dày công sưu tầm từ khắp mọi miền. Một số giống lan có thể còn tồn tại ở nơi gốc, nhưng nếu chúng chết trong lụt thì nguồn gen sẽ mất đi vĩnh viễn.
Mất mát niềm tin và hậu quả lâu dài
Không chỉ nguồn gen, niềm tin của người dân Văn Giang cũng bị tổn thương nghiêm trọng. Trước đây, họ tin rằng việc trồng trọt ở vùng bãi suốt 20 năm không bị ảnh hưởng bởi lũ lụt nhờ các thủy điện trên thượng nguồn sông Hồng. Họ đã dốc hết tài sản, công sức và trí tuệ để đầu tư vào nghề hoa cây cảnh. Nhưng giờ đây, với tổn thất lớn sau bão, nhiều người sẽ e ngại khi tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào nông nghiệp.
Theo PGS.TS Đặng Văn Đông, việc khôi phục lại các làng hoa ở Văn Giang là một nhiệm vụ rất khó khăn, dù công nghệ ngày nay tiên tiến hơn. Nghề trồng hoa cây cảnh không chỉ đòi hỏi sự hỗ trợ từ khoa học công nghệ mà còn phụ thuộc vào sự tâm huyết, khéo léo của người dân. Khi niềm tin bị mất đi, người nông dân sẽ đầu tư cầm chừng, lo sợ một trận thiên tai khác sẽ lại cướp đi những gì họ đã dày công gây dựng.
Những bất cập trong chính sách và quy hoạch
Cơn bão Yagi cũng phơi bày những hạn chế trong chính sách và quy hoạch nông nghiệp. Theo PGS.TS Đông, các chính sách hỗ trợ hiện nay chưa đủ để giúp người dân phát triển bền vững. Vùng hoa Văn Giang, cũng như nhiều nơi khác, vẫn còn sản xuất manh mún, nhỏ lẻ. Trong khi đó, những nơi ứng dụng công nghệ cao lại ít chịu thiệt hại hơn. Ví dụ, chỉ dưới 5% số nhà trồng lan của Viện Nghiên cứu Rau quả bị ảnh hưởng do họ đã đầu tư công nghệ cao từ trước.
Một trong những nguyên nhân khiến nhiều hộ dân không thể đầu tư cơ sở hạ tầng kiên cố là do các quy định pháp lý còn bất cập. Nhà nước không cho phép làm nhà lưới trên đất nông nghiệp, khiến người dân phải làm chui, dẫn đến việc không dám đầu tư mạnh tay cho hạ tầng chống bão, lụt.
Ngoài ra, thiếu đồng bộ trong quy hoạch cơ sở hạ tầng như hệ thống tiêu thoát nước, đường xá và chợ đầu mối cũng là một nguyên nhân lớn dẫn đến tổn thất. Ở nhiều quốc gia như Thái Lan, Trung Quốc, việc đầu tư hạ tầng cho các vùng trồng hoa rất bài bản, giúp họ giảm thiểu thiệt hại khi thiên tai xảy ra.
Cần sự thay đổi trong cách nhìn nhận về hoa cây cảnh
PGS.TS Đặng Văn Đông nhấn mạnh rằng việc sản xuất hoa, cây cảnh cần nhận được sự quan tâm đúng mức. Dù diện tích trồng hoa cây cảnh rất nhỏ so với nông nghiệp lương thực, nhưng giá trị kinh tế lại cao hơn nhiều lần, đặc biệt là khi xuất khẩu. Tuy nhiên, ngành hoa cây cảnh hiện vẫn chưa nhận được sự hỗ trợ xứng đáng trong quy hoạch, hạ tầng và chính sách phát triển.
Ngành hoa cây cảnh không chỉ cần đầu tư trí tuệ và công sức hơn nhiều so với các loại cây trồng khác mà còn đóng góp ngoại tệ cho đất nước. Chính vì thế, việc xây dựng hệ thống chợ hoa, khu giới thiệu sản phẩm, và các hạ tầng phụ trợ là điều cần thiết để phát triển bền vững.
Nhìn về tương lai, việc khắc phục những thiệt hại do bão Yagi không chỉ đòi hỏi sự hỗ trợ từ chính quyền mà còn cần sự thay đổi trong tư duy và cách làm của chính người nông dân, để từ đó có thể xây dựng một nền nông nghiệp hoa cây cảnh bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu.
