Để phát triển bền vững trong kỷ nguyên 4.0, các HTX nông nghiệp Việt Nam cần cấp thiết trang bị kỹ năng số. Kỹ năng số không chỉ đơn thuần là việc sử dụng công nghệ, mà còn là năng lực toàn diện giúp HTX tối ưu hóa quy trình sản xuất, quản lý hiệu quả và tiếp cận thị trường rộng lớn hơn.
Việc làm chủ các công cụ như phần mềm quản lý nông nghiệp, phân tích dữ liệu từ IoT, và các nền tảng thương mại điện tử sẽ giúp HTX nâng cao năng suất, tiết kiệm chi phí và tăng lợi nhuận. Hơn nữa, kỹ năng số còn giúp HTX xây dựng thương hiệu, tiếp thị sản phẩm trực tiếp đến người tiêu dùng, phá vỡ các rào cản địa lý và giảm phụ thuộc vào thương lái truyền thống. Đây chính là chìa khóa để các HTX không chỉ tồn tại mà còn vươn mình mạnh mẽ, đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế số.
1. Kỹ: Chuyển đổi công cụ, làm chủ quy trình
Để tồn tại và phát triển, các HTX cần vượt qua cách làm truyền thống để áp dụng các công nghệ số vào mọi khâu của chuỗi giá trị. Đây chính là trụ cột "Kỹ" - năng lực sử dụng công cụ và chuyên môn kỹ thuật số. Ban đầu, "Kỹ" chỉ đơn thuần là việc sử dụng các phần mềm văn phòng cơ bản như Microsoft Word hay Google Sheets để tăng năng suất.
Ví dụ, ban quản lý HTX có thể dùng Excel để tính toán chi phí sản xuất, theo dõi sản lượng và phân chia lợi nhuận một cách minh bạch cho từng thành viên. Google Docs giúp các thành viên chia sẻ kế hoạch mùa vụ, quy trình chăm sóc cây trồng và cập nhật thông tin thị trường theo thời gian thực, giảm thiểu sai sót và tăng hiệu quả phối hợp.
Tuy nhiên, trong kỷ nguyên số, "Kỹ" đã tiến xa hơn rất nhiều. Các HTX phải trang bị cho thành viên những năng lực chuyên sâu hơn, ví dụ như phân tích dữ liệu. Dữ liệu thu thập từ các cảm biến IoT (Internet vạn vật) gắn trên đồng ruộng, như cảm biến độ ẩm đất hay cảm biến nhiệt độ không khí, giúp HTX tối ưu hóa việc tưới tiêu, bón phân, phòng trừ sâu bệnh.
Nhờ phân tích dữ liệu, HTX có thể đưa ra các quyết định chính xác, tiết kiệm chi phí đầu vào và nâng cao chất lượng nông sản. Ngoài ra, an toàn và bảo mật thông tin cũng là một kỹ năng "Kỹ" không thể thiếu. Khi các giao dịch thương mại, tài chính đều diễn ra trực tuyến, HTX cần bảo vệ tài sản số của mình. Các thành viên cần được trang bị kiến thức để nhận diện các email lừa đảo (phishing), sử dụng mật khẩu mạnh và xác thực hai yếu tố để bảo vệ dữ liệu khách hàng và thông tin kinh doanh.
2. Năng: Nâng cao tư duy, kết nối hợp tác
Nếu "Kỹ" là công cụ, thì "Năng" chính là năng lực tư duy, khả năng thích ứng và tinh thần hợp tác, giúp các thành viên HTX sử dụng công nghệ một cách thông minh và sáng tạo. Tư duy phản biện và khả năng đánh giá thông tin là năng lực cốt lõi.
Trong bối cảnh tin giả, tin đồn lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội, đặc biệt là các thông tin liên quan đến giá cả nông sản, thị trường xuất khẩu, HTX cần trang bị cho thành viên khả năng phân biệt đâu là nguồn tin đáng tin cậy. Họ phải biết cách kiểm tra chéo thông tin từ các cổng thông tin chính phủ, các tổ chức uy tín để đưa ra quyết định sản xuất và kinh doanh chính xác.
Khả năng giao tiếp và hợp tác trên các nền tảng số giúp các HTX phá vỡ rào cản địa lý. Các thành viên có thể sử dụng các công cụ làm việc nhóm như Slack, Microsoft Teams hay các nhóm Zalo để cùng nhau quản lý việc phân phối sản phẩm, chia sẻ kinh nghiệm canh tác hay giải quyết các vấn đề phát sinh. Năng lực này không chỉ tăng sự gắn kết nội bộ mà còn giúp HTX kết nối với các đối tác, thương lái và chuyên gia trên khắp cả nước, mở rộng mạng lưới kinh doanh.
Cuối cùng, tinh thần học hỏi liên tục là "năng lực" quan trọng nhất. Với tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ, các thành viên HTX không thể dựa mãi vào kinh nghiệm cũ. Họ phải chủ động tìm kiếm các khóa học trực tuyến về nông nghiệp công nghệ cao, các hội thảo chuyên đề hay các video hướng dẫn để cập nhật kỹ thuật canh tác, áp dụng công nghệ mới như thiết bị bay không người lái (drone) để gieo hạt, phun thuốc. Sự thay đổi này giúp họ chuyển từ người sản xuất đơn thuần thành những người làm kinh tế nông nghiệp thực thụ, thích nghi với sự thay đổi của thị trường.
3. Số: Mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu
Từ khóa "Số" đại diện cho toàn bộ môi trường và hệ sinh thái kỹ thuật số, nơi HTX có thể tận dụng các nền tảng trực tuyến để mở rộng quy mô, nâng cao giá trị sản phẩm và tiếp cận thị trường tiềm năng.
Thương mại điện tử là một trong những cơ hội lớn nhất mà môi trường "Số" mang lại. Nhờ kỹ năng thương mại điện tử, HTX có thể lập gian hàng trực tuyến trên các sàn thương mại điện tử lớn như Lazada, Shopee, Tiki hay các nền tảng nông sản chuyên biệt. Điều này giúp họ bán sản phẩm trực tiếp đến tay người tiêu dùng, cắt giảm các khâu trung gian, tăng lợi nhuận và tiếp cận một thị trường rộng lớn hơn.
"Số" cũng là môi trường để HTX thực hiện tiếp thị số. Kỹ năng tiếp thị nội dung số cho phép HTX kể câu chuyện về sản phẩm của mình thông qua hình ảnh, video trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok. Việc này không chỉ giúp xây dựng lòng tin, tạo ra một cộng đồng người tiêu dùng trung thành mà còn gia tăng giá trị cảm nhận cho nông sản.
Quan trọng hơn, "Số" tạo điều kiện cho HTX tiếp cận thông tin và dịch vụ công. Nhờ kỹ năng số, ban quản lý HTX có thể dễ dàng truy cập các cổng thông tin chính phủ, nộp hồ sơ trực tuyến để đăng ký các chương trình hỗ trợ, vay vốn hay sử dụng các dịch vụ hành chính công. Điều này giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh doanh.
Cơ hội và giải pháp: Kết hợp "Kỹ - Năng - Số" để chuyển mình
Việc đánh giá kỹ năng số của HTX cần nhìn nhận một cách toàn diện, không chỉ qua điểm yếu mà còn cả điểm mạnh và cơ hội. Bằng cách kết hợp ba trụ cột "Kỹ - Năng - Số", chúng ta có thể xây dựng một lộ trình giải pháp bền vững.
Về thực trạng, HTX có điểm mạnh về tinh thần đoàn kết, sẵn sàng hợp tác và kinh nghiệm thực tiễn trong sản xuất. Đây là nền tảng vững chắc để xây dựng một văn hóa học hỏi và chia sẻ thông tin trên nền tảng số.
Đồng thời, mạng lưới internet di động đã phủ sóng rộng khắp, cùng với sự phát triển của các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho các HTX tiếp cận thị trường.
Tuy nhiên, HTX cũng còn nhiều điểm yếu về thiếu kiến thức và kỹ năng sử dụng công nghệ chuyên sâu, đặc biệt là khả năng phân tích dữ liệu, an toàn thông tin còn rất hạn chế. Về mặt tư duy, năng lực phản biện về thông tin số còn yếu, dễ bị ảnh hưởng bởi tin giả, tin đồn thất thiệt.
Thách thức lớn nhất đối với HTX là về chi phí đầu tư vào công nghệ, về nhân lực thiếu đội ngũ chuyên trách am hiểu công nghệ, và về thị trường cạnh tranh gay gắt.
Để giải quyết những thách thức trên, cần một chiến lược phối hợp giữa ba trụ cột "Kỹ - Năng - Số":
Thứ nhất, hỗ trợ tiếp cận công nghệ phù hợp. Để gỡ nút thắt về hạ tầng công nghệ, các cơ quan chức năng cần triển khai những chương trình hỗ trợ HTX tiếp cận các giải pháp số hóa một cách bài bản. Thay vì đầu tư ồ ạt, cần phân loại và tư vấn những công nghệ phù hợp với quy mô và đặc thù sản xuất của từng HTX. Các gói hỗ trợ có thể bao gồm từ ứng dụng di động đơn giản để quản lý lịch trình mùa vụ, theo dõi sức khỏe cây trồng, cho đến các hệ thống tự động hóa tiên tiến như tưới tiêu thông minh, máy bay không người lái (drone) giám sát cây trồng. Việc này giúp HTX tối ưu hóa quy trình, giảm chi phí và nâng cao năng suất một cách hiệu quả.
Thứ hai, đào tạo kỹ năng số chuyên sâu. Bên cạnh công nghệ, yếu tố con người là then chốt. Chính phủ và các tổ chức phi lợi nhuận nên tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng số cho ban lãnh đạo và các thành viên trẻ trong HTX. Nội dung đào tạo cần bám sát nhu cầu thực tế, bao gồm: sử dụng các phần mềm quản lý nông nghiệp, phân tích dữ liệu sản xuất để đưa ra quyết định chính xác, và đặc biệt là kiến thức cơ bản về bảo mật thông tin. Việc trang bị những kỹ năng này giúp đội ngũ HTX làm chủ công nghệ, khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu để nâng cao hiệu quả kinh doanh.
Thứ ba, nâng cao tư duy phản biện và xây dựng kênh thông tin chính thống. Trong bối cảnh bùng nổ thông tin, việc trang bị tư duy phản biện là vô cùng quan trọng. Các chương trình tập huấn cần tập trung vào việc giúp nông dân nhận diện thông tin sai lệch, đặc biệt là tin giả về nông sản. Song song đó, cần thiết lập các kênh thông tin chính thống, đáng tin cậy từ các cơ quan quản lý nhà nước hoặc hiệp hội ngành hàng. Điều này giúp các thành viên HTX tiếp cận nguồn thông tin chuẩn xác, cập nhật kịp thời các chính sách, thị trường, và khoa học công nghệ, tránh những rủi ro do thông tin sai lệch gây ra.
Thứ tư, khuyến khích mô hình hợp tác số. Một trong những giải pháp bền vững là xây dựng mô hình hợp tác số, tạo ra một hệ sinh thái kết nối các HTX. Các HTX nên được khuyến khích sử dụng các nền tảng chung để quản lý quy trình sản xuất, chia sẻ thông tin về thị trường và phân phối sản phẩm. Việc này không chỉ giúp tối ưu hóa chi phí mà còn tăng cường sức mạnh liên kết, tạo lợi thế cạnh tranh khi đàm phán với đối tác. Từ đó, chuỗi cung ứng được số hóa, từ khâu sản xuất đến tiêu thụ, tạo ra sự minh bạch và tin cậy cho người tiêu dùng.
Thứ năm, hỗ trợ xây dựng gian hàng thương mại điện tử. Việc đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử (TMĐT) là xu hướng tất yếu. Các tổ chức cần hỗ trợ HTX xây dựng gian hàng trên các nền tảng lớn như Shopee, Lazada hoặc các sàn nông sản chuyên biệt. Đồng thời, cần có các khóa huấn luyện chi tiết về cách thức vận hành hiệu quả: từ chụp ảnh sản phẩm, viết mô tả hấp dẫn, đến quản lý đơn hàng, logistics. Điều này giúp nông sản tiếp cận trực tiếp với thị trường rộng lớn, nâng cao giá trị sản phẩm và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các kênh phân phối truyền thống.
Thứ sáu, đầu tư vào tiếp thị số và xây dựng thương hiệu. Để nông sản nổi bật trên thị trường, cần đầu tư vào tiếp thị số. Các HTX nên được hỗ trợ để xây dựng câu chuyện sản phẩm, làm nổi bật giá trị cốt lõi thông qua hình ảnh và video chất lượng cao trên các mạng xã hội. Việc kể câu chuyện về người nông dân, về quy trình sản xuất sạch, về giá trị văn hóa của sản phẩm sẽ tạo dựng lòng tin và sự kết nối cảm xúc với người tiêu dùng. Đây là cách hiệu quả để xây dựng thương hiệu, tăng giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường bền vững.
Thứ bảy, xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính. Rào cản lớn nhất đối với HTX khi chuyển đổi số là chi phí đầu tư ban đầu. Do đó, cần có các chính sách hỗ trợ tài chính cụ thể. Các ngân hàng và quỹ tín dụng nên xây dựng các gói vay ưu đãi, lãi suất thấp dành riêng cho các dự án số hóa nông nghiệp. Chính sách này giúp HTX giảm bớt gánh nặng về vốn, khuyến khích họ mạnh dạn đầu tư vào công nghệ. Đồng thời, cần có các chương trình bảo lãnh tín dụng hoặc hỗ trợ chi phí mua sắm thiết bị để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho quá trình chuyển đổi số.
Kết luận
Chuyển đổi số không chỉ là xu hướng mà là con đường sống còn của các HTX nông nghiệp Việt Nam. Để thực sự phát triển bền vững trong kỷ nguyên AI, các HTX cần kết hợp đồng bộ ba trụ cột Kỹ, Năng và Số. Việc trang bị các công cụ kỹ thuật số (Kỹ) giúp tối ưu hóa sản xuất, trong khi nâng cao tư duy phản biện và tinh thần hợp tác (Năng) sẽ tạo ra nguồn lực con người chất lượng. Kết hợp với việc tận dụng môi trường số (Số) để mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu, các HTX sẽ có được năng lực cạnh tranh mạnh mẽ. Các giải pháp từ hỗ trợ công nghệ, đào tạo chuyên sâu đến chính sách tài chính cần được triển khai đồng bộ. Khi đó, HTX không chỉ là đơn vị sản xuất mà còn là chủ thể kinh tế năng động, hiện đại. Đây là con đường giúp nâng cao giá trị nông sản Việt, đảm bảo sự phát triển bền vững và đưa nền nông nghiệp nước nhà vươn xa hơn trong tương lai./.
(Bài viết trong cuốn VĂN HOÁ & THỜI ĐẠI của Viện Kinh tế, Văn hóa và Nghệ thuật)
