Khai thác tốt các giá trị bản địa
Mỗi độ thu về, Y Tý lại rực rỡ trong sắc vàng của ruộng bậc thang chín tới - một tuyệt tác được xếp hạng Di sản ruộng bậc thang quốc gia, cùng với đó là mùa lễ hội ngập tràn bản sắc. Lễ hội Mùa thu Y Tý đang được xây dựng thành sản phẩm du lịch đặc trưng, với chuỗi hoạt động hấp dẫn như: Giải leo núi Lảo Thẩn, thi ngựa thồ truyền thống, trình diễn trang phục các dân tộc, không gian trà, bánh, xôi bản địa, trò chơi dân gian vùng cao, chạy việt dã trong lòng di sản, giải xe đạp leo núi đường mòn, gian hàng OCOP và đêm nhạc cộng đồng bên lửa trại… Tất cả tạo nên một bức tranh du lịch sinh động, vừa nguyên sơ, vừa hiện đại, vừa cộng đồng, vừa chuyên nghiệp.
Y Tý còn là vùng đất lưu giữ nét văn hóa đặc sắc của nhiều dân tộc như H’Mông, Hà Nhì, Dao… với nhà trình tường cổ, lễ Cúng rừng, Tết Gạ Ma Do, lễ hội Khô Già Già, tiếng khèn, tiếng sáo, nghệ thuật thủ công và ẩm thực đậm chất Y Tý. Người dân nơi đây mộc mạc, thân thiện, mến khách, là “thương hiệu mềm” níu chân du khách quay trở lại.
Ở Y Tý thay vì chỉ phục vụ an ninh lương thực, giờ đây những thửa ruộng này đã trở thành tài sản quý giá, tạo ra sinh kế bền vững và góp phần quảng bá văn hóa địa phương.
Với quy mô khoảng 700ha diện tích lúa nước, từng thửa ruộng bậc thang của Y Tý đã trở thành “mỏ vàng” của vùng đất này. Trước đây, sản lượng lúa chỉ đủ đáp ứng nhu cầu ăn uống của hơn 4.000 hộ dân, nhưng giờ đây, chúng đã tạo ra một nền kinh tế du lịch bùng nổ.
Ước tính mỗi năm, khu vực này thu hút hàng chục nghìn lượt khách du lịch, mang lại nguồn thu trực tiếp và gián tiếp đáng kể. Thu nhập từ du lịch đã cải thiện rõ rệt đời sống của người dân, với nhiều gia đình chuyển từ làm nông nghiệp đơn thuần sang kinh doanh homestay, dịch vụ ăn uống hay bán đặc sản địa phương, giúp thu nhập tăng gấp 2-3 lần.
Mô hình nông nghiệp đa giá trị
Hiệu quả kinh tế mà mô hình này mang lại là vô cùng rõ rệt. Du lịch đã trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, tạo ra nguồn thu nhập đa dạng cho người dân. Các homestay, dịch vụ ăn uống và bán đặc sản đã phát triển mạnh mẽ, nâng cao đời sống cho bà con, giảm đáng kể tỷ lệ hộ nghèo. Đồng thời, những hạt gạo từ ruộng bậc thang cũng được nâng cao giá trị, trở thành đặc sản được săn đón.
Về mặt văn hóa, chính sự phát triển của du lịch đã thúc đẩy người dân gìn giữ bản sắc dân tộc. Các ngôi nhà trình tường, trang phục truyền thống, lễ hội và phong tục của người Hà Nhì, Mông, Dao... được bảo tồn và giới thiệu đến du khách, giúp các giá trị này không bị mai một. Du lịch còn tạo cơ hội giao lưu văn hóa, giúp người dân địa phương mở rộng tầm nhìn và tiếp cận với thế giới bên ngoài.
Về mặt xã hội, du lịch đã giúp giải quyết việc làm cho lao động địa phương, đặc biệt là vào mùa cao điểm. Người dân có thêm cơ hội tiếp xúc với thế giới bên ngoài, mở rộng tầm nhìn và phát triển tư duy kinh doanh. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng cũng mang lại một số thách thức như vấn đề rác thải, ô nhiễm môi trường và nguy cơ thương mại hóa quá mức, làm mất đi vẻ đẹp hoang sơ vốn có.
Những giải pháp và bài học kinh nghiệm để nhân rộng mô hình
Từ mô hình thành công của Y Tý, các địa phương có thể rút ra những bài học sau đây:
(1) Thay đổi nhận thức về nông nghiệp: Nông nghiệp không chỉ đơn thuần là sản xuất lương thực mà còn là nền tảng của kinh tế du lịch. Cần coi ruộng đồng, vườn cây không chỉ là nơi làm ra sản phẩm nông nghiệp mà còn là một phần của cảnh quan, của trải nghiệm du lịch.
(2) Đa dạng hóa sản phẩm du lịch: Không chỉ tập trung vào một mùa duy nhất, cần tạo ra các sản phẩm du lịch phong phú quanh năm. Điều này có thể bao gồm du lịch sinh thái, khám phá văn hóa, ẩm thực, và các hoạt động trải nghiệm như cấy lúa, gặt lúa.
(3) Bảo tồn tài nguyên bản địa: Phát triển du lịch phải gắn liền với việc bảo tồn những giá trị văn hóa và tài nguyên thiên nhiên. Các kiến trúc truyền thống, trang phục dân tộc và phong tục tập quán cần được giữ gìn và quảng bá một cách chân thực, không thương mại hóa quá mức.
(4) Phát triển du lịch có sự tham gia của cộng đồng: Người dân địa phương phải là chủ thể chính trong hoạt động du lịch và được hưởng lợi trực tiếp từ nó. Điều này khuyến khích họ tham gia tích cực, có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn và phát triển du lịch bền vững.
(5) Quản lý và quy hoạch chặt chẽ: Chính quyền địa phương cần có những quy hoạch tổng thể để tránh tình trạng phát triển tự phát, manh mún. Việc quản lý các dịch vụ du lịch, xử lý rác thải và bảo vệ môi trường là vô cùng cần thiết để đảm bảo sự phát triển lâu dài.
(6) Quảng bá hình ảnh địa phương một cách có chiến lược: Tận dụng sức mạnh của truyền thông và mạng xã hội để lan tỏa vẻ đẹp của địa phương. Tuy nhiên, việc quảng bá cần phải đi đôi với chất lượng dịch vụ để giữ chân du khách và tạo ra thương hiệu du lịch riêng.
(7) Đào tạo nguồn nhân lực du lịch tại chỗ: Hỗ trợ người dân bản địa học các kỹ năng làm du lịch, từ cách phục vụ, giao tiếp cho đến quản lý kinh doanh, để họ có thể tự chủ và phát triển sinh kế bền vững ngay trên chính mảnh đất của mình.
Những bài học từ Y Tý cho thấy, khi có một tầm nhìn mới và sự kết nối chặt chẽ giữa nông nghiệp, du lịch và văn hóa, các địa phương hoàn toàn có thể tạo ra một cuộc sống thịnh vượng và bền vững cho cộng đồng. Ruộng bậc thang không chỉ là "cần câu cơm" mà đã trở thành "nguồn vàng", mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân và góp phần thúc đẩy sự phát triển của toàn vùng.
