Cá cảnh nước ngọt
Trong thông cáo báo chí ngày 26 tháng 2 năm 2021, tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (World Wide Fund for Nature WWF) cho biết, các loài cá nước ngọt đa dạng và tuyệt đẹp đóng vai trò quan trọng đối với sức khoẻ, an ninh lương thực và sinh kế đối với hàng trăm triệu người trên thế giới. Báo cáo mới đây của 16 tổ chức bảo tồn toàn cầu cho biết, các loài cá nước ngọt đang bị de doạ nghiêm trọng với 1/3 số loài đang trên bờ tuyệt chủng.
Bàn về các loài cá, trong báo cáo những loài cá bị lãng quên, các nhà phân tích nhấn mạnh tính đa dạng, rất độc đáo của cá nước ngọt bao gồm 18.075 loài, chiếm trên một nửa số loài cá và ¼ loài động vật có xương sống trên Trái đất. Riêng sông Mekong đã có 1.148 loài cá, trong đó có 4 /10 loài cá nước ngọt khổng lồ. Sự phong phú của các loài cá là điều thiết yếu đối với sức khoẻ của các sông, hồ và những vùng đất ngập nước. Đây cũng là nguồn hỗ trợ quan trọng cho xã hội và nền kinh tế toàn cầu.
Theo các nhà phân tích, thuỷ sản nước ngọt là nguồn cung cấp dinh dưỡng quan trọng cho hơn 200 triệu dân châu Á, châu Phi và Mỹ La tinh; đây cũng là khu vực tạo công ăn việc làm cho hơn 60 triệu người. Tại Việt Nam, cá là một trong những loài động vật phổ biến, cung cấp từ 30% đến 35% lượng dinh dưỡng cho toàn dân. Số lượng cá khoẻ mạnh cũng giúp duy trì hai ngành công nghiệp lớn trên thế giới. Các hoạt động giải trí liên quan tới cá đã tạo ra một giá trị trên 100 tỷ USD hàng năm; trong đó, các loài cá cảnh được nuôi phổ biến, có giá trị thương mại lên tới 30 tỷ USD.
Cá khổng lồ trên sông Mekong
Mặc dù có giá trị kinh tế cao, song các loài cá nước ngọt đang bị coi thường và được đánh giá thấp với hàng ngàn loài có nguy cơ tuyệt chủng. Thống kê gần đây cho thấy, suy giảm đa dạng sinh học nước ngọt diễn ra với tốc độ nhanh gấp 2 lần so với suy giảm đa dạng sinh học biển và rừng. Đã có trên 80 loài cá nước ngọt được liệt vào danh sách “Tuyệt chủng” trong sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế(IUCN). Cá tra dầu và cá hô khổng lồ trên sông Mekong là 2 loài biểu trưng đang bị đe doạ nghiêm trọng, trong khi quần thể cá nước ngọt di cư đã suy giảm 76% và các loài cá lớn suy giảm tới 94% kể từ năm 1970.
Phân tích xu thế biến động toàn cầu, các nhà nghiên cứu nhận thấy, sản lượng loài cá cháy của sông Hằng, trên phần thượng nguồn đập Farakka, đã giảm đột ngột từ 19 tấn xuống còn 1 tấn một năm, ngay sau khi đập Farakka được xây dựng vào những năm 1970. Hoạt động bắt cá tầm lấy trứng đã khiến loài cá này trở thành một trong số những loài bị đe doạ nghiêm trọng nhất. Tương tự; cá trình, loài bị buôn lậu nhiều nhất cũng được xếp vào loại cực kỳ nguy cấp tại châu Âu. Hạn ngạch đánh bắt cá quá cao ở sông Amur nước Nga, đã làm cho quần thể cá hồi lớn nhất nước này bị sụt giảm nghiêm trọng. Mùa hè năm 2019, người ta đã không tìm thấy cá hồi con tại các khu vực sinh sản của chúng.
Báo cáo của WWF nhấn mạnh, những mối đe doạ tàn khốc mà các hệ sinh thái nước ngọt , ngôi nhà chung các loài cá đang phải đối mặt, bao gồm xây dựng đập thuỷ điện trên dòng chảy của những con sông, khai thác nước quá mức cho tưới tiêu, ô nhiễm do công nghiệp và nông nghiệp gây ra đã phá vỡ nhiều sinh cảnh. Thêm vào đó, cá nước ngọt cũng bị đe doạ bởi khai thác mang tính huỷ diệt, sự xâm lấn của các loài ngoại sinh và tác động của biến đổi khí hậu cũng như khai thác cát không bền vững. Những hoạt động này có thể dẫn tới thay đổi sinh quyển, trữ lượng cá và nhất là buôn bán trái phép.
Theo Stuart Orr, nhà Quản lý Chương trình Nước ngọt của WWF thì, không nơi nào trên thế giới lại thể hiện rõ cuộc khủng hoảng thiên nhiên như tại các sông, hồ và những vùng đất ngập nước. Sự tàn phá do con người gây ra đã làm suy giảm quần thể những loài cá nước ngọt. Bất chấp tầm quan trọng đối với các cộng đồng địa phương, cá nước ngọt luôn bị lãng quên và không được cân nhắc tới khi đưa ra các quyết định phát triển đập thuỷ điện, sử dụng nguồn nước hoặc xây dựng trên các vùng lũ. Ông nhấn mạnh, đã đến lúc chúng ta phải ghi nhớ, cá nước ngọt rất quan trọng đối với sức khoẻ con người và các hệ sinh thái nước ngọt, đó chính là sự hỗ trợ cho cuộc sống của nhân loại và các loài khác trên Trái đất.
Đã có nhiều giải pháp đưa ra và năm 2021 được hy vọng là năm có thể lật ngược tình thế nhằm hồi phục lại quần thể cá nước ngọt đã bị suy giảm trong nhiều thập kỷ. Các nhà quản lý cho rằng, cần nắm bắt cơ hội để đưa ra một thỏa thuận triển vọng và khả thi về đa dạng sinh học toàn cầu trong Công ước Liên hiệp quốc về Đa dạng Sinh học. Đây cũng là lần đầu tiên việc bảo vệ và khôi phục hệ thống hỗ trợ sự sống của vùng nước ngọt như rừng và đại dương đã được quan tâm.
Cần phải làm gì để bảo vệ các loài thủy sản nước ngọt? Chuyên gia Nước ngọt của WWF, Stuart Orr cho rằng, môt bản thỏa thuận mới cho hệ sinh thái nước ngọt sẽ mang lại sự sống cho các sông, hồ và những vùng ngập nước đang bị hủy hoại.Theo ông. thỏa thuận này có thể góp phần cứu các loài thủy sản nước ngọt bên bờ vực tuyệt chủng, đảm bảo nguồn lương thực và công ăn việc làm cho hàng triệu con người, bảo tồn các biểu tượng văn hóa, thúc đẩy đa dạng sinh học và cải thiện sức khỏe của những hệ sinh thái nước ngọt với vai trò là nền tảng cho sự thịnh vượng và phúc lợi của nhân loại.
Tương tự với thực tiễn toàn cầu, tại Việt Nam, các nhà phân tích cho rằng, điều cần là sự công nhận giá trị và vai trò của thủy sản nước ngọt, để Chính phủ có những cam kết thực hiện mục tiêu và giải pháp mới; dành ưu tiên cho hệ sinh thái nước ngọt cần bảo vệ và phục hồi. Ngoài ra, cần hợp tác và đổi mới thông qua các hoạt động liên quan đến chính phủ, doanh nghiệp, nhà đầu tư, các tổ chức xã hội dân sự và cộng đồng
