Liên kết tri thức – mở rộng hợp tác quốc tế trong chuyển đổi nông nghiệp sinh thái Việt Nam

Giữa vùng đồi Phủ Quỳ nắng vàng và những triền núi Hương Sơn xanh ngắt, hành trình thực tế của đoàn công tác ALiSEA – PHANO – SPERI – ADC – ASINCV từ ngày 10 đến 12/10 không chỉ là chuyến khảo sát chuyên môn, mà còn là cuộc đối thoại sống động giữa các nhà khoa học, nguồn tri thức bản địa và kinh nghiệm thực chiến từ những người nông dân.
img-1959-1760439140.jpeg
Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ (Nghệ An) đã bảo tồn được nhiều giống cây trong nhóm cây ăn quả

Từ Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ (Nghệ An) đến Trung tâm Sinh thái Nhân văn vùng cao HEPA (Hà Tĩnh), những mô hình nông nghiệp sinh thái bền vững đã mang đến minh chứng rõ nét cho con đường chuyển đổi xanh trong nông nghiệp Việt Nam hôm nay. Chương trình nhận được sự hỗ trợ của Chương trình ASSET – Chuyển đổi Nông nghiệp Sinh thái và Hệ thống Thực phẩm An toàn, với sự tài trợ của Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Liên minh châu Âu (EU) và Quỹ Môi trường Toàn cầu của Pháp (FFEM).

img-1958-1760439140.jpeg
Giống cam được Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ (Nghệ An) chọn lọc, bảo tồn và phát triển phục vụ sản xuất hàng hóa góp phần nâng cao giá trị cây có múi khu vực Bắc Trung Bộ

Tại Phủ Quỳ – vùng đất nổi tiếng về nông nghiệp hàng hóa ở khu vực Bắc Trung Bộ, đoàn được giới thiệu mô hình phát triển cây ăn quả, cây công nghiệp gắn với nghiên cứu giống, bảo tồn và khai thác hợp lý tài nguyên nông nghiệp. Trung tâm Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ là đơn vị đi đầu trong việc lai tạo, tuyển chọn giống cây trồng thích ứng biến đổi khí hậu, đặc biệt là cam, bưởi, chè và sắn, thuộc Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ (ASINCV). Những vườn cây thực nghiệm trĩu quả giữa mùa nắng vàng, xen lẫn hệ thống tưới tiết kiệm và vườn ươm cây giống được quy hoạch bài bản, cho thấy định hướng chuyển đổi nông nghiệp xanh, nông nghiệp sinh thái đang dần trở thành hiện thực.

img-1960-1760439140.jpeg

100% các cây giống tại Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ (Nghệ An) được bảo tồn trong điều kiện tự nhiên, đảm bảo nguồn gen gốc ổn định và thích ứng cao với khí hậu địa phương

Các nhà nghiên cứu và phóng viên có dịp trao đổi về quy trình canh tác bền vững, giảm phân bón hóa học, thay bằng chế phẩm sinh học và phương pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Nhiều sáng kiến từ các hộ nông dân và hợp tác xã địa phương cũng được giới thiệu, từ trồng xen cây họ đậu cải tạo đất đến mô hình “vườn – ao – chuồng – rừng” gắn với du lịch sinh thái cộng đồng. Không chỉ là nơi thực nghiệm khoa học, Phủ Quỳ còn là “phòng thí nghiệm mở” kỳ vọng cung ứng những nguồn gen/cây trồng thích ứng và đa dạng cho sinh kế nông dân ngày một bền vững hơn trong bối cảnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp hướng tới xanh, sạch, văn minh.

HEPA – mô hình nông nghiệp sinh thái nhân văn vùng cao

img-1956-1760439140.jpeg

Ở HEPA, mỗi một mầm cây đều được bảo tồn và nuôi dưỡng theo hướng tự nhiên – cân bằng sinh thái, tôn trọng quy luật phát triển của hệ sinh thái rừng – nông nghiệp

Nếu Phủ Quỳ đại diện cho vùng nông nghiệp hàng hóa miền trung du, thì HEPA (Hà Tĩnh) lại là điểm đến tiêu biểu cho hướng đi “nông nghiệp nhân văn”, gắn sinh thái với tri thức bản địa. Nằm giữa vùng đồi núi Hương Sơn, Trung tâm HEPA được thiết kế như một không gian sống – học – thực hành nông nghiệp sinh thái. Ở đây, con người, cây cỏ và động vật cùng tồn tại trong một hệ cân bằng, nơi rừng được phục hồi, đất được tái sinh và con người học cách “canh tác thuận tự nhiên”.

Đoàn công tác được trải nghiệm mô hình canh tác hữu cơ kết hợp chăn nuôi thả tự nhiên, sử dụng năng lượng tái tạo và tuần hoàn chất thải. Những hàng cây ăn quả bản địa, khu nuôi cá, khu trồng rau xen cây thuốc nam, tất cả tạo nên một bức tranh sinh thái sống động. Các chuyên gia của SPERI chia sẻ, HEPA không chỉ là nơi thực hành nông nghiệp, mà còn là “trường học về lối sống bền vững”, đào tạo cho thế hệ trẻ, nông dân và sinh viên kỹ năng quản lý tài nguyên gắn với bảo vệ môi trường lâu bền.

img-1957-1760439140.jpeg

Những cánh rừng HEPA xanh ngắt, nơi lưu giữ đa dạng sinh học và tái tạo hệ sinh thái tự nhiên, trở thành không gian học tập – thực hành quý giá về nông nghiệp sinh thái và phát triển bền vững.

Tại buổi thảo luận, đại diện Chương trình ASSET và ALiSEA nhấn mạnh, việc thúc đẩy chuyển đổi nông nghiệp sinh thái cần xuất phát từ thực tiễn cộng đồng. Những mô hình như HEPA cho thấy, chỉ khi nông dân được trao quyền, được học tập và kết nối, họ mới trở thành trung tâm của quá trình chuyển đổi. Đây cũng là một trong bảy đòn bẩy chính sách được “Hướng dẫn ASEAN về nông nghiệp sinh thái” xác định, bao gồm: lập kế hoạch tích hợp; phát triển chuỗi giá trị thực phẩm bền vững; nâng cao năng lực và chia sẻ tri thức; thúc đẩy hợp tác giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.

img-1948-1760439140.jpeg

Dòng suối trong mát ở HEPA, len lỏi giữa rừng xanh, nuôi dưỡng hệ sinh thái đa dạng và mang lại nguồn năng lượng tự nhiên cho khu thực hành sinh thái – nhân văn vùng cao

Liên kết tri thức – mở rộng hợp tác quốc tế

img-1966-1760439331.jpeg

Đoàn công tác ALiSEA – PHANO – SPERI – ADC – ASINCV trong chương trình tham quan và trao đổi thực tế “Liên kết tri thức – mở rộng hợp tác quốc tế trong chuyển đổi nông nghiệp sinh thái Việt Nam” tại Khu Thực hành Sinh thái – Nhân văn vùng cao HEPA, Hà Tĩnh

Từ hai điểm đến thực tế, có thể thấy nông nghiệp sinh thái không chỉ là khái niệm lý thuyết mà đang dần hiện hữu trong đời sống nông thôn Việt Nam. Cả Phủ Quỳ và HEPA đều thể hiện tinh thần đổi mới từ cơ sở, dựa trên tri thức bản địa, đồng thời tiếp nhận những giá trị khoa học quốc tế. Đó chính là con đường hướng tới một nền nông nghiệp không chỉ làm giàu cho người dân, mà còn bảo tồn hệ sinh thái, văn hóa và cộng đồng địa phương.

Các thành viên đoàn công tác cũng thống nhất rằng, hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nông nghiệp sinh thái. Những chương trình như ASSET hay ALiSEA tạo nên mạng lưới kết nối các viện nghiên cứu, tổ chức xã hội, nhà báo và nông dân trong khu vực Đông Nam Á, góp phần lan tỏa kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn. Việt Nam, với sự năng động của các địa phương như Nghệ An, Hà Tĩnh, đang trở thành điểm sáng trong tiến trình đó.

Từ thực tiễn Phủ Quỳ và HEPA, bài học rút ra là: nông nghiệp sinh thái chỉ bền vững khi được xây dựng trên nền tảng khoa học, chính sách nhất quán và sự tham gia của cộng đồng. Khi khoa học kết hợp với tri thức bản địa, khi nông dân trở thành người sáng tạo chứ không chỉ là người sản xuất, thì quá trình chuyển đổi ấy sẽ mang tính nhân văn và lan tỏa sâu rộng hơn.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, khủng hoảng môi trường và yêu cầu phát triển bền vững, những hạt giống tri thức được gieo từ các chuyến đi thực tế như thế này chính là nguồn cảm hứng cho hành trình dài hướng tới một nền nông nghiệp xanh, an toàn và giàu bản sắc Việt Nam.