Nhận thức được mối đe dọa môi trường và nhu cầu cấp thiết phải hành động để giảm thiểu ô nhiễm, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều quyết định mạnh mẽ. Nhằm đánh giá mức độ ô nhiễm trong môi trường, gần đây Bộ Tài nguyên Môi trường và các nhóm đối tác quôc tế đã tiến hành nhiều nghiên cứu, khảo sát về chất thải nhựa rò rỉ ra các dòng sông và những đại dương để lựa chọn những sản phẩmphù hợp có thế thay thế trên thị trường.
Đồ nhựa dùng 1 lần nỗi ám ảnh của môi trường (ảnh VTC)
Ô nhiễm rác thải nhựa thách thức đối với Việt Nam
Kết quả khảo sát khảo sát ở Việt nam cho thấy, chất thải nhựa chiếm phần lớn lượng rácthải thu gom. Sản phẩm nhựa dùng một lần (SUP) chiếm tới 62% tổng lượng chất thải nhựa. Trong đó, túi nhựa và các mảnh vỡ từ túi, hộp đựng thức ăn bằng xốp và ống hút được xác định là các sản phẩm SUP xuất hiện nhiều nhất, chiếm tới 38% lượng chất thải nhựa tại nhiều nơi khảo sát. Theo Ngân hàng Thế giới, lượng chất thải ở Việt Nam được dự báo từ 27 triệu tấn sẽ lên 54 triệu tấn(tăng gấp đôi) trong những năm 2018-2030, Với một kịch bản thông thường,tổ chức Đối tác hành động quốc gia về nhựa tại Việt Nam (NPAP- Việt Nam) ước tính, nếu tiếp tục duy trì tỷ lệ thu gom, tái chế và xử lý chất thải như hiện nay, lượng rác thải nhựa rò rỉ vào các tuyến đường thủy của Việt Nam có thể tăng gấp 2 lần vào năm 2030, Do vậy, điều cốt yếu từ bây giờ là phải có những hành động tích cực để giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa.
Việt Nam là một trong những quốc gia gây ô nhiễm rác thải nhựa nhiều nhất thế giới; hàng năm có khoảng 310.000 tấn nhựa rò rỉ ra các đại dương. Những nghiên cứu, khảo sát đã xác định : Rác thải nhựa chiếm phần lớn lượng chất thải lơ lửng thu gom được tại các tuyến đường thủy, chiếm khoảng 94% về số lượng và chừng 71% về trọng lượng.Trong đó, các loại nhựa dùng một lần chiếm 62% về số lượng và 58% về trọng lượng.Liên quan đến thực phẩm, nguồn chất thải nhựa xuất hiện cao nhất với 44% về số lượng và 35% về trọng lượng; trong khi rác thải ngành thủy sản chiếm 33% về số lượng và 31% trọng lượng và rác thải từ hộ gia đình có tỷ trọng 22% về số lượng và 23% về trọng lượng( W.B 2022).
W.B (2022). Báo cáo Tóm tắt Chính sách: Giảm thiểu nhựa dùng một lần ở Việt Nam; HÀ nội tháng 7 năm 2022
Phân tích ô nhiễm rác thải Nhựa tại Việt Nam, các nhà nghiên cứu rút ra, chất thải nhựa thu gom được ở khu vực ven sông và ven biển, chiếm tới 94% về số lượng và 71% trọng lượng. Mười loại nhựa phổ biến chiếm trên 80% tổng lượng rác thải nhựa rò rỉ ra sông và biển. Phần lớn chất thải này là đồ nhựa dùng một lần, có giá trị thấp như túi nilon, hộp đựng thực phẩm và ống hút,
Với mục tiêu giảm thiểu chất thải, Chính phủ Việt Nam có tham vọng giảm mạnh rác thải nhựa đại dương. Trong Kế hoạch hành động quốc gia quản lý rác thải đến năm 2030, Chính phủ cam kết cắt giảm rác thải nhựa đại dương lần lượt là 50% và 75% vào năm 2025 và 2030. Để đạt được mục tiêu này, nhà nước đã ban hành một số luật, nghị định và thông tư nhằm giải quyết vấn đề nhựa dùng một lần. Nghị định 8/2022 của Chính phủ về hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường 2020, đã quy định đến ngày 01tháng01năm 2026 sẽ ngừng sản xuất và nhập khẩu túi nhựa không phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm với độ dày dưới 50 µm. Nghị định cũng yêu cầu giảm dần việc sản xuất,nhập khẩu các sản phẩm SUP cho đến khi đều bị cấm hoàn toàn vào năm 2031. Ngoài ra, nghị định còn yêu cầu từ năm 2025 Ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh phải hạn chế phân phối và sử dụng sản phẩm SUP tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn và khu du lịch. Mặc dù đây là bước quan trọng giúp giảm thiểu ô nhiễm nhựa,song rác thải nhựa dùng một lần đang gia tăng, đòi hỏi phải xây dựng và thực hiện lộ trình lựa chọn chính sách hỗ trợ tiến tới loại bỏ các sản phẩm SUP, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến các cơ sở sản xuất và người tiêu dùng.
Theo các nhà phân tích,Việt Nam là một trong 5 nước gây ô nhiễm nhựa đại dương hàng đầu thế giới. Nhập khẩu, sản xuất, sử dụng và quản lý chưa đúng cách đối với nhựa gia tăng nhanh và tất cả những thực tế này dự báo là sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm nhựa cả trên đất liền và trong các đại dương.
Lộ trình quốc gia về nhựa dùng một lần và lựa chọn ưu tiên chiến lược để giảm thiểu rác thải nhựa đại dương
Để giải quyết tình trạng ô nhiễm do vật dụng nhựa gây ra, chuyên gia Ngân hàng thế giới cho rằng,Việt Nam cần cắt giảm các sản phẩm nhựa dùng một lần theo giai đoạn đi cùng với khuyến khích sản phẩm thay thế và cải thiện hệ thống quản lý chất thải rắn.
Rác thải bhwaj dùng một lần
Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam. Carolyn Turk cho biết: “Tăng trưởng kinh tế, quá trình đô thị hóa với tốc độ nhanh cũng như thay đổi lối sống ở Việt Nam đã dẫn đến cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa như hiện nay”. Nghiên cứu của W.B cũng đã chỉ ra “các loại nhựa dùng một lần gây ra phần lớn tình trạng ô nhiễm nhựa và giải quyếtđược tình trạng này sẽ tạo ra sự khác biệt lớn”.
Trong báp cáo với tiêu đề “Hướng tới một Lộ trình quốc gia về Nhựa dùng một lần tại Việt Nam”, W.B đã đề xuất cách tiếp cận theo từng giai đoạn để giải quyết tình trạng ô nhiễm rác thải nhựa thông qua sự kết hợp giữa các công cụ chính sách và cơ chế tài khóa, bắt đầu từ việc hạn chế sử dụng và thu phí, và cuối cùng là cấm sử dụng.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, lợi ích mang lại của việc loại bỏ nhựa dùng một lần sẽ lớn hơn chi phí bỏ ra. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi đòi hỏi cách tiếp cận phải theo từng giai đoạn nhằm bù đắp thiệt hại cho người sản xuất đồng thời với chuẩn bị cơ chế khuyến khích người tiêu dùng và doanh nghiệp thay đổi hành vi. Theo đó, các nhà nghiên cứu đã khuyến nghị Việt Nam nên bắt đầu với những hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần trong cửa hàng ăn uống và các cơ sở lưu trú. W.B cũng đã đề xuất thu phí đối với túi nhựa không phân hủy sinh học mang theo. Lộ trình hướng tới mục tiêu này áp đặt lệnh cấm lưu thông các sản phẩm như ống hút nhựa, túi nhựa khó phân hủy sinh học và hộp đựng thực phẩm. Đây là giải pháp hỗ trợ thực hiện nghị định 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ, quy định một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường liên quan đến quản lý chất thải nhựa với mục tiêu xây dựng lộ trình quốc gia hướng tới một nền kinh tế xanh bền vững.
Trong Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030, Việt Nam đã hướng đến mục tiêu phát triển bền vững dựa vào lộ trình ba trụ cột của Kế hoạch hành động Phòng chống rác thải nhựa đại dương. 3 trụ cột đó là Giảm đầu vào của hệ thống nhằm giảm thiểu nhựa dùng một lần có giá trị thấp và khuyến khích sử dụng các lựa chọn thay thế có thể tái sử dụng hoặc tái chế; Cải thiện thu gom và giảm thiểu rò rỉ để thúc đẩy cải thiện hệ thống quản lý chất thải rắn và thiết lập các chương trình trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR); và Tạo giá trị cho việc tái sử dụng nhằm thúc đẩy phát triển thị trường tái chế và tái sử dụng nhựa.
